نبرد ارمنستان و روم

[Soccer_Boy]

روم براى استيلا به آسياى صغير وجنوب شرق اروپا هنوز مشكلاتى را به سر راه داشت. يكى از اين مشكلات دولت پونت بود. اين دولت كه از تجزيه امپراتوريهاى كهن ايجاد شده بود، با پادشاهى فردى به نام مهرداد ششم كه نيمه ايرانى و يونانى بود، پس از عقد پيمان با پادشاه ارمنستان در سال۸۸ قبل از ميلاد به نيروهاى روم در آسياى صغير حمله برد. در اين نبرد سخت ۸۰هزار رومى به قتل رسيدند. (۱)

وى كه جسارتى در حد هانيبال كارتاژى داشت در ۸۷ قبل از ميلاد يونانيها را به تمرد از روم تشويق كرد. اما بد شانسى بزرگ او وجود سردارى بزرگ به نام سولا، ديكتاتور بزرگ روم بود كه همان سال در نبرد «كرونه» اكثر شهرهاى يونانى را فتح كرد وپس از فتح مقدونيه در ۸۵قبل از ميلاد وارد آسياى صغير شد. مهرداد كه نبرد با او را بى فايده مى ديد، با پرداخت خسارت وعقب نشينى از سرزمينهاى متصرفه موقتاً اسلحه را زمين گذاشت اما مترصد زدن ضربه به روم بود.

دولتهاى پونت و ارمنستان تقريباً بخش بزرگ تركيه امروزى، قفقاز و اطراف درياى سياه را در اختيار داشتند و اين نزديكى آنها به امپراتورى روم، براى سنا نيز نگران كننده بود.

جنگهاى داخلى روم، جنگ با غلامان (اسپارتاكوس) و جنگ با دزدان دريايى سبب شد امپراتورى روم طى سالهاى۸۳ تا ۶۷ قبل از ميلاد ضعيف شود. در اين مدت تيگران پادشاه ارمنستان ومهرداد پادشاه پونت به سرعت در حال تصرف مناطق جديد در غرب آسياى صغير و سوريه بودند. در اين زمان تيگران و مهرداد (كه پدرزن تيگران بود) حتى براى ايران نيز خطرناك شده بودند.

سناى روم حدود ۷۰ قبل از ميلاد، لوكولوس را مأمور سركوب مهرداد كرد. اين پادشاه جنگ طلب در مقابل نيروهاى روم شكست خورده و به ارمنستان پناهنده شد. لوكولوس با حمله به ارمنستان با نيروى لژيون خود سپاه عظيم پادشاه ارمنستان را ازهم پاشيد و پس از تصرف پايتخت اين كشور تيگران را مجبور به عقد قرارداد صلح و عدم حمايت از مهرداد كرد.

مهرداد ۶۳ قبل از ميلاد نقشه خطرناكى براى حمله به روم كشيد كه به دليل خيانت پسرش نيمه تمام ماند. هدف او انتقال دههاهزار سرباز از دره دانوب به سمت روم بود. وى قصد داشت با كمك مردم در جنوب اروپا اتحاديه اى قوى، عليه روميها تشكيل دهد. خيانت پسرش به او سبب نااميدى وى و خودكشى در سال۶۳ قبل از ميلاد شد، مرگ او سبب راحتى خيال روم از يك ماجراجوى قوى ديگر شد.

روايت سرپرسى سايكس از نبردهاى مهرداد ششم و روم

سرپرسى سايكس در كتاب تاريخ ايران خود درباره پادشاه پرقدرت پونت مى نويسد «...وى در خود قوتى حس كرد كه پنجه در پنجه دولت غربى روم بيفكند، چون لشكرى به كفايت تحت اختيار رومى ها نبود، به پركاموس هجوم برد و مردم مناطق مذكور را تا ۵سال از ماليات معاف كرد. از طرف ديگر مردم ايتاليايى ساكن حوزه آسيا را قتل عام كرد و نيروى دريايى او دلوس و پيرائوس را ضبط كرد و آتن و بيشتر شهرهاى يونان هم به او اقتدا كردند» اوضاع مهرداد تا قبل از ورود سولا خوب بود اما عاقبت ورود سردار رومى سبب شكست مهرداد شد.

«سولا با سى هزار لشكر در اپيروس پياده شد و به طرف آتن پيش رفت... آتن در ۸۶ قبل از ميلاد تصرف شد و... سولا كه در اين زمان ۱۵هزار نيرو در قرهان داشت، مهرداد را با يكصدهزار سرباز در كارونيه (كرونه) ملاقات كرد و شكست سختى به مهرداد وارد شد.»(۲)

مردم پونت در اين نبرد به نسبت ۷ بر يك بر حريف برترى داشتند اما نظم فالانژهاى رومى و سابقه رزمى آنها در كنار قدرت فرماندهى سولا سبب شد سپاهيان مهرداد نتوانند از برترى خود استفاده كنند.

به گفته سرپرسى سايكس، مهرداد در ۷۵ قبل از ميلاد ديگربار به دنبال مرگ سولا و آغاز قيام غلامان به رهبرى اسپارتاكوس دست به شمشير برده و به بى تى نى حمله برد. ليكن وقتى لوكولوس سردار روم به ميدان آمد، سپاه پونت محصور و متحمل شكستى سخت شد و نيروى دريايى مهرداد نيز كه در اثر طوفان از كار افتاده بود، راهى جز پناهندگى به ارمنستان براى او نگذاشت.

چنانكه گفته شد تيگران فرمانرواى ارمنستان نيز از عودت مهرداد (پدر زنش) به روميها خوددارى كرد و جمله حقارت آميز و معروفى را درباره سپاه رومى گفت: «اين روميها اگر به عنوان سفير آمده اند كه بسيار زيادند و اگر براى جنگ آمده اند نيز بسيار كم اند.»

اما گذشت زمان نشان داد نبرد با لژيونرهاى رومى كارى بسيار دشوار و سخت است وتيگران همانند پدرزن خود در سال۶۹ قبل از ميلاد مقهور انضباط روميها شد و تنها ترس لوكولوس سردار رومى ها از ورود به كوههاى آرارات سبب شد ارمنستان كاملاً تسخير نشود اما پمپى سردار ديگر رومى كه فاتح بزرگترين ميادين نبرد دشمنان روم بود، اين بار مأمور خاتمه دادن به غائله مهرداد شد.

سرپرسى سايكس مى گويد: «پمپى به فوريت حركت كرد و زمانى كه به خشكى رسيد مشاهده كرد پونت در تصرف مهرداد است و لوكولوس هنوز در كوهستانهاى هاليس عليا به سر مى برد و «گلابريو» جانشين او نيز تاكنون اقدامى در جهت اجراى مأموريت خود نكرده و عمليات جنگى به حال وقفه (درآمده) و سه لژيون در كليكيه بيكار هستند... اين رومى بزرگ با جديت و پشتكار غريبى روح تازه اى در جنگ دميد وشهرت نام او سبب شد تا بسيارى از سربازان كارآزموده كه دست از جنگ كشيده بودند، زير بيرق او جمع شدند.» در بهار۶۶ قبل از ميلاد پمپى حملات خود را آغاز كرد و چون مهرداد از مواجهه مستقيم با وى پرهيز داشت، به جنگ و گريز با وى مى پرداخت تا آنكه با رسيدن قواى كمكى روم نيروهاى مهرداد از ۳سو محاصره شده و به كلى منهدم شدند.

مهرداد در ۶۳قبل از ميلاد پس از جلوگيرى تيگران از ورود مجدد او به ارمنستان و خيانت پسرش دست به خودكشى زد.ارمنستان نيز تحت فشار ارتش روم، سوريه و شرق مديترانه را تخليه كرد و عملاً روم تمام دشمنان آسيايى خودر ا در هم كوبيد.

نتيجه اين جنگ

نبردهاى مهرداد ششم و روم اثرات زيادى در جغرافياى سياسى جهان متمدن آن زمان داشت.

۱- ارتش روم از دست فرمانروايى جسور، بى رحم و جنگجو كه مى توانست به مانند هانيبال توسعه اين امپراتورى را با مشكل مواجه كند، خلاص شد.

۲- ضربات پى در پى لژيونهاى رومى به پادشاهى پونت باعث رعب در كليه ممالك آسياى صغير شد و به اين ترتيب شكست مهرداد دولتهاى كوچك منطقه را واداشت همگى سرورى روم را بپذيرند.

۳- دولت ايرانى پارت كه تازه در حال قدرت گرفتن بود به دنبال نبردهاى روم و ارمنستان و پونت همزمان دو «برد» بزرگ كرد اول آنكه اين نبردها خطر ارتش روم را سالها براى نبرد جديد در شرق مرتفع كرد و دوم آنكه ايران از نظر دو قدرت بزرگ منطقه اى در شمال خود راحت شد. حال آنكه بويژه ارمنستان مى توانست دولت پارت (اشكانى) را با مشكل مواجه كند. گو اينكه فرهاد سوم نيز ديدارى با پمپى داشت كه نوعى هماهنگى براى مبارزه با ارمنستان بود.

۵- اين نبردها سبب شد تا دولتهاى شرقى ارمنستان و پونت به شدت تضعيف شده و يكى از آنها محو شود و سوريه به دست روم بيفتد.

سرداران رومى اكنون مالك مطلق العنان آسياى نزديك، شمال آفريقا، جنوب اروپا، بالكان، ايتاليا، فرانسه، اسپانيا و سواحل و جزاير مديترانه بودند و ۱۰سال فرصت داشتند با ورود به بين النهرين تكليف خود را با دولت ايرانى اشكانى نيز مشخص كنند.