جدول تناوبی عناصر

[ircfc]

واژه نامه

سري اكتينيدها Actinide Series

تمام عناصر خاكي كمياب مشابه با اكتينيم با اعداد اتمي 89 (خود اكتينيم) تا 103.

فلز قليايي خاكي Alkaline-Earth Metal

فلزات گروه II كه همگي دو ظرفيتي بوده و در واكنش با آب هيدروكسيدهاي بازي به وجود مي آورند.

فلز قليايي Alkali Metal

فلزات گروه I كه همگي يك ظرفيتي بوده و در واكنش با آب هيدروكسيدهاي بازي به وجود مي آورند.

آلوتروپ Allotrope

شكل هاي گوناگون فيزيكي يك عنصر، همچون ازن و اكسيژن يا الماس و گرافيت.

آلياژ Alloy

عناصر فلزي كه به صورت فيزيكي با هم تركيب شده باشند، نه به صورت شيميايي.

پرتوزايي آلفا، بتا و گاما Alpha,Beta and Gamma Radiation

سه نوع پرتوزايي كه از هسته اتم هاي راديواكتيو ساطع مي شود.

بي شكل Amorphous

فاقد شكل يا ساختار بلورين قابل تشخيص.

توليد مصنوعي Synthesis

توليد ماده اي به دست دانشمندان تحت شرايط آزمايشگاهي.

الكتروليز Electrolysis

استخراج عنصر از تركيب با استفاده از جريان الكتريسيته. از الكتروليز براي به دست آوردن عناصر يا پوشش دادن (آب كاري كردن) مواد با عنصري خاص استفاده مي شود.

الكترون Electron

بخشي از اتم كه در لايه هاي پيرامون هسته وجود دارد. جرم آن 2000 بار كمتر از جرم پروتون و نوترون است. داراي بار منفي مي باشد كه اين بار منفي بار مثبت پروتون را خنثي مي كند.

الكترونگاتيو/ الكتروپوزيتيو Electronegative/Electropositive

اين خاصيت كه آيا عنصري زودتر يا ديرتر از هيدروژن الكترون از دست مي دهد و آيا عناصر يا تركيبات ديگر را اكسيد مي كند يا كاهش مي دهد تعيين كننده الكترونگاتيو يا الكتروپوزيتيو بودن آن عنصر است.

لايه الكتروني Electron Shell

الكترون ها با سرعت بالا در لايه هايي دور هسته اتم گردش مي كنند. تعداد لايه ها به تعداد الكترون‌هاي اتم بستگي دارد. لايه ها بسته به فاصله شان از هسته، تعداد الكترون هاي متفاوتي را در بر مي گيرند.

آب كاري Electroplating

پوشش دادن سطح جسمي با لايه نازكي از يك عنصر طي فرايند الكتروليز.

عنصر Element

ماده اي كه نمي توان آن را با روش هاي شيميايي به مواد ساده تري تجزيه كرد. هر عنصري اتم هاي دقيقاً يكساني را شامل مي شود.

تقطير جزء به جزء Fractional Distillation

جداسازي اجزاي يك ماده با حرارت دادن تا اينكه هر جزئي در دماي متفاوتي به جوش بيايد.

نقطه انجماد Fusing Point

وقتي مايعي سرد مي شود ذرات آن انرژي خود را از دست مي دهند تا به دمايي برسند كه در آن به شكل ثابتي در آيند. دمايي كه در آن مايعي به جامد تبديل مي شود نقطه انجماد نام دارد.

نيمه عمر Half Life

زمان مورد نياز براي فروپاشي نف اتم هاي يك عنصر راديواكتيو. طول نيمه عمر اتم هاي باقي مانده با نيمه عمر اتم هاي فروپاشي كرده برابر است.

هالوژن Halogen

عناصر گروه VII. هالوژن به معناي «نمك ساز» مي‌باشد، زيرا تمام هالوژن ها فوق العاده فعالند.

آب دار Hydrous

شامل مولكول هاي آب.

يون Ion

اتم هاي ناقص يك عنصر كه براي رسيدن به لايه آخر هشت الكتروني، تعدادي الكترون گرفته اند يا از دست داده اند. آن هايي كه الكترون از دست داده اند داراي بار مثبت و آن هايي كه الكترون گرفته اند داراي بار منفي مي باشند.

تبادل يوني Ion Exchange

جايگزيني يون ها (اتم ها)ي يك عنصر با عنصر ديگر در يك تركيب به منظور رسيدن به عنصر مورد نظر.

ايزوتوپ Isotope

صورتي از يك عنصر با عدد اتمي و خواص شيميايي يكسان، اما با جرم اتمي و خواص فيزيكي متفاوت، به خاطر تعداد نوترون هاي متفاوت در هسته.

سري لانتانيدها Lanthanide Series

تمام عناصر خاكي كمياب مشابه با عنصر لانتانيم با اعداد اتمي 57 (خود لانتانيم) تا 71 .

جرم اتمي Mass Number

مجموع نوترون ها و پروتون هاي هسته يك اتم.

نقطه ذوب Melting Point

زماني كه جامدي را حرارت مي دهيم ذرات آن داراي انرژي مي شوند تا اينكه از حالت ثابت خود رها شوند. نقطه ذوب يعني دمايي كه جامدي ذوب شده و به مايع تبديل مي شود.

فلز Metal

عنصري كه گرما و جريان الكتريسيته را به خوبي منتقل مي كند. يك فلز مي تواند به صورت فيزيكي با فلزات ديگر تركيب شده و آلياژهايي را شكل دهد.

شبه فلز Metalloid

عنصري كه خواص آن هم به فلزات شباهت دارد هم به نافلزات.

سختي مو Mohs Scale

از نام فريدريش مو (1879-1806) گستره سختي در كاني ها از سخت ترين آن ها (الماس) با درجه 10 تا نرم ترين آن ها (تالك[1]) با درجه 1. هر كاني مي تواند كاني هاي با درجه پايين تر را خراش دهد.

مولكول Molecule

مي‌توان پيوندهايي را بين اتم هاي يك عنصر يا اتم هاي عناصر گوناگون شكل داد، اتم هايي كه به اين صورت به يكديگر متصل مي شوند مولكول نام دارند. مثلاً كوچك ترين ذره آب مولكولي است شامل دو اتم هيدروژن و يك اتم اكسيژن.

فلز آزاد Native or Free Metal

هر عنصر فلزي كه در حالت خالص در طبيعت يافت شود.

نوترون Neutron

ذره بدون باري كه در هسته اتم هاي تمام عناصر وجود دارد.

جاذب نوترون Neutron Absorber

ماده اي كه نوترون هاي آزاد شده طي واكنش هاي هسته اي را جذب مي كند.

گازهاي نجيب Noble Gases

عناصر گازي گروه O، زماني تصور مي شد كاملاً بي اثرند. اما امروزه مشخص شده كه با برخي هالوژن‌ها واكنش مي دهند.

نافلز Non-Metal

عنصري كه فاقد خواص فلزات باشد.

هسته Nucleus

مركز اتم كه از نوترون ها و پروتون ها تشكيل شده است. هسته بخش كوچكي از كل اتم را اشغال كرده است. از آنجا كه پروتون ها داراي بار مثبت و نوترون هاي خنثي هستند، بار كلي هسته مثبت مي باشد.

كاني Ore

سنگ معدني كه يك عنصر مورد نظر در آن يافت مي شود.

اكسيد شدن Oxidation

هرگاه ماده اي در يك واكنش اكسيژن بگيرد با هيدروژن از دست بدهد مي گوييم اكسيد شده است.

شتاب دهنده ذرات Particle Accelerator

وسيله اي كه براي شتاب بخشيدن به حركت ذرات اتمي طراحي شده تا از اين راه بمباران ذره اي را ممكن سازد.

زنگار Patina

لايه اي سطحي كه معمولاً از اكسيدها و تركيب هاي بازي ديگر تشكيل مي شود.

پروتون Proton

پروتون ها در هسته اتمي تمام عناصر قرار دارند و داراي بار مثبت مي باشند. تعداد پروتون هاي هسته يك اتم، عدد اتمي آن عنصر محسوب مي شود.

راديواكتيو Radioactive

ماده اي كه قادر به گسيل پرتوزايي آلفا، بتا يا گاما از هسته اتم هايش باشد.

فروپاشي راديواكتيو Radioactive Decay

فرايندي كه در آن يك عنصر راديواكتيو به عنصر ديگري تبديل مي شود.

جرم اتمي نسبي Relative Atimic Mass

جرم اتمي يك عنصر از راه مقايسه با جرم اتمي كربن كه 12 مي باشد و به عنوان «معيار» انتخاب شده محاسبه مي شود. كربن 12 بار از هيدروژن سنگين تر است، پس جرم اتمي نسبي هيدروژن 1 مي باشد، اكسيژن 16 بار سنگين تر از هيدروژن است و جرم اتمي نسبي آن 16 مي باشد.

عنصر خاكي كمياب Rare- Earth Element

عناصر متعلق به سري لانتانيدها يا اكتينيدها كه در طبيعت به مقادير ناچيز يافت مي شوند.

طيف نمايي Spectroscopy

شناسايي يك عنصر با سنجش توزيع و شدت نوارهاي رنگي موجود در طيف هاي آن.

ذره زير اتمي Subatomic Particle

ذره اي كه كوچك تر از اتم باشد مانند پروتون ها و نوترون ها.

تصعيد Sublimation

فرايندي كه در آن يك جامد با حرارت دادن به گاز تبديل مي شود. بدون آنكه ابتدا ذوب و به مايع تبديل شود.

عنصر واسطه Transition Element

عنصر فلزي كه لايه هاي الكتروني دروني آن كامل نشده باشد. نتيجه ظرفيت هاي متغير چنين عنصري در تركيب با عناصر ديگر است.

عناصر فرا اورانيم Transuranic Elements

عناصري كه عدد اتمي آن ها از اورانيم بيشتر باشد.

ظرفيت Valency

تعداد الكترون هاي لايه آخر (لايه ظرفيت) اتم تعيين كننده ظرفيت عنصر مي باشد. توانايي يك عنصر براي تركيب شدن با اتم هاي هيدروژن اين اتم ها فقط يك الكترون دارند. برخي عناصر فاقد ظرفيتند، در حالي كه برخي ديگر ظرفيت هاي متغيري دارند.

---------------------------------------------

[1] . سيليكات منيزيم آب دار

[ircfc]

خواص عناصر

در جدول تناوبي، از چپ به راست، عناصر از فلز به نافلز تغيير پيدا مي‌كنند . در گروه ها، از بالا به پايين تغيير تدريجي در خواص عناصر به چشم مي‌خورد. گروه ها در جدول تناوبي شماره گذاري شده‌اند. اما برخي از آن ها نام مخصوص خود را دارند: گروه I فلزهاي قليايي و گروه II فلزهاي قليايي خاكي مي‌باشند، در وسط حدول از دوره 4، گروه ها شامل عناصر واسطه هستند، گروه VII هالوژن ها و گروه O[1]، يعني ستون آخر، گازهاي نجيب مي‌باشند. عناصر سمت راست بالاي جدول تناوبي نافلز هستند. عناصري كه بين فلزها و نافلزها قرار مي‌گيرند شبه فلز نام دارند. عناصر هر چه به سمت راست يا چپ جدول نزديك تر مي‌شوند، فعال تر مي‌شوند، البته به جز عناصر گروه O يا همان گازهاي نجيب. به يان ترتيب فعالترين عناصر در گروه I هستند، عناصر گروه II كمتر فعالند و عناصر واسطه نيز فعاليت كمتري نسبت به عناصر گروه هاي مذكور دارند. فعال ترين نافلزها هالوژن ها هستند كه در گروه آخر جدول، گروه VII، قبل از گازهاي غيرفعال نجيب قرار دارند. عناصر هر گروه خواص مشتركي دارند كه آن ها را در يكي از دسته هاي زير قرار مي‌دهند:

---------------------------------------------------------

[1] . برخي منابع گازهاي نجيب را گروه VII در نظر گرفته اند.

[ircfc]

فلزها: بيشتر عناصر فلز هستند. بيشتر فلزها، به استثناي جيوه، در دماي اتاق جامد و براقند، رساناي خوبي براي گرما و الكتريسيته هستند، معمولاً نقطه جوش و ذوب بالايي دارند و اكثر آن ها چكش خوارند.

نافلزها: نافلزها در سمت راست بالاي جدول قرار دارند و بيشتر آن ها در دماي اتاق گاز بوده و نقطه جوش پاييني دارند. به جز كربن بقيه آن ها رساناهاي ضعيفي هستند. نافلزها نرم و شكننده اند اما چكش خوار نيستند.

شبه فلزها: اين عناصر در جدول تناوبي بين فلزها و نافلزها قرار گرفته اند. مي توان آن ها را به فلزهاي ضعيف و نيمه فلزها تقسيم كرد. فلزهاي ضعيف از جمله سرب و آلومينيم نرم، داراي استحكام كم و داراي نقطه ذوب هاي نسبتاً پاييني هستند. قلع و سرب جزء نخستين فلزهايي بودند كه توسط بشر به كار گرفته شدند، زيرا به راحتي ذوب مي‌شوند و جداسازي آن ها از كاني كار نسبتاً آساني است. خواص نيمه فلزها هم به فلزها شباهت دارد و هم به نافلزها. برخي از آن ها سخت، براق و فلز مانند به نظر مي‌رسند، همچون ارسنيك، اما رساناهاي ضعيفي براي گرما و الكتريسيته هستند. مهم ترين كاربرد نيمه فلزها در نيمه رساناهايي است كه در ريز تراشه ها و اجزاي الكترونيكي به كار مي‌روند.

فلزهاي قليايي: فلزهاي قليايي در گروه يك جدول قرار دارند و شامل عناصر همچون سديم مي‌باشند. تمام فلزهاي قليايي با آب واكنش مي‌دهند تا محلول هاي قليايي را شكل دهند، نقره اي رنگند، به راحتي با چاقو بريده مي شوند و در لايه آخر خود يك الكترون دارند. اين عناصر بسيار فعال هستند، از اين رو براي محافظت آن ها در برابر آب و اكسيژن در نفت نگهداري مي‌شوند. هرچه به طرف انتهاي گروه برويم فلزهاي قليايي فعال تر مي شوند.

فلزهاي قليايي خاكي: فلزهاي قليايي خاكي كه در گروه II جدول قرار دارند با‌ آب واكنش مي‌دهند و محلول هاي قليايي را به وجود مي‌آورند. اين عناصر در طبيعت به وفور يافت مي شوند. همه آن ها در حالت خالص نقره اي رنگ بوده و در لايه آخر خود دو الكترون دارند. فلزهايي قليايي خاكي از فلزهاي قليايي كمتر فعالند.

عناصر واسطه: عناصر واسطه همچون آهن و مس، بين فلزهاي فعال گروه I و II و فلزهاي ضعيف سمت راست پايين جدول قرار دارند. اين عناصر قسمت اعظم حدول را به وجود مي آورند و در برخي ويژگي هاي خاص مشتركند: براق، سخت و محكمند، نقطه جوش بالايي دارند و رساناهاي خوبي براي گرما و الكتريسيته هستند. بسياري از آنها كاتاليزگرهاي خوبي هستند. با فلزهاي ديگر آلياژ مي دهند و تركيب هاي رنگي دارند. برخلاف بقيه قسمت هاي جدول تناوبي علاوه بر گروه هايشان در دوره‌هايشان نيز تشابهاتي وجود دارد. تمام آنها نسبتاً غيرفعال بوده و با آب سرد واكنش نمي‌دهند.

هالوژن ها: تمام هالوژن ها، كه در گروه VII يافت مي شوند، به نور حساسند و در توليد فيلم عكاسي كاربرد دارند. اين عناصر در لايه آخرشان هفت الكترون دارند و بسيار فعالند، تا حدي كه هرگز در طبيعت به صورت عناصر تركيب نشده يافت نمي شوند، اما همراه با فلزها در نمك ها يافت مي شوند، مثلاً كلريد سديم يا فلوئوريد كلسيم. در واقع واژه هالوژن به معناي «نمك ساز» مي باشد. برعكس گروه I، هالوژن ها هر چه به سمت بالاي گروه مي‌روند فعال تر مي شوند.

گازهاي نجيب: اين عناصر در گروه O در سمت راست انتهايي جدول قرار دارند. در گذشته گازهاي بي‌اثر ناميده مي‌شدند، زيرا تصور مي‌شد كه نمي توانند با هيچ عنصري تركيب دهند. اما امروزه مي‌دانيم كه تركيب هاي محدودي را مي‌توانند به وجود آورند، پس نام آن ها به گازهاي نجيب تغيير يافت. گازهاي نجيب به علت اينكه لايه آخرشان با الكترون ها پر شده، غيرفعال هستند. اين عناصر در دماي اتاق بي‌رنگ و بي بو مي باشند.

[ircfc]

آنانهگزیم و آنانوکتیم

Uuh 116 (آنانهگزيم)

Uuo 118 (آنانوكتيم)

نشانه شيميايي: Uuh و Uuo

عدد اتمي: 116 و 118

جرم اتمي نسبي : 289 و 293

ظرفيت : ناشناخته

نوع عنصر: واسطه، فرا اكتينيد

گروه : واسطه دوره : 7

چگالي نسبي: ناشناخته

نقطه ذوب: ناشناخته

نقطه جوش: ناشناخته

ايزوتوپ ها : ناشناخته

آلوتروپ ها : ناشناخته

آنانهگزيم و آنانوكتيم نام هاي موقتي هستند كه از سوي انجمن بين المللي شيمي محض و كاربردي (آيوپاك) به ترتيب براي عناصر 116 و 118 در نظر گرفته شده اند.هر دو اين عناصر مصنوعي و فرا اكتينيد بوده و هيچ كدام در طبيعت يافت نمي شوند. از نظر خواص شيميايي عنصر 116 زير شبه فلزها و نافلزها قرار مي گيرد (گروه 6) در حالي كه عنصر 118 زير گازهاي نجيب جاي گرفته ، با تمام اين اوصاف چيزي درباره خواص فيزيكي آن ها در دست نيست. هر دو اين عناصر در عرض كمتر از يك ثانيه دچار فروپاشي راديواكتيو شده و با ساطع كردن ذرات زير اتمي به عناصر سبك تري تبديل مي‌شوند. اين فرايند به صورت دو مرحله اي رخ مي‌دهد و به اين ترتيب عناصر فرا اكتينيد پايين تر از عناصر 116 و 118، به استثناي عناصر شماره فرد 113، 115 و 117، به وجود مي آيند. دانشمندان هنوز در تلاش براي توليد مصنوعي عنصر 117 هستند تا با فروپاشي به عناصر 113 و 115 تبديل شود.

[ircfc]

آنانبیم و آنانکوادیم

Uub 112 (آنانبيم)

Uuq 114 (آنانكواديم)

نشانه شيميايي: Uub و Uuq

عدد اتمي: 112 و 114

جرم اتمي نسبي : 281 و 285

ظرفيت : ناشناخته

نوع عنصر: واسطه، فرا اكتينيد

گروه : واسطه دوره : 7

چگالي نسبي: ناشناخته

نقطه ذوب: ناشناخته

نقطه جوش: ناشناخته

ايزوتوپ ها : ناشناخته

آلوتروپ ها : ناشناخته

آنانبيم و آنانكواديم نام هاي موقتي هستند كه از سوي انجمن بين المللي شيمي محض و كاربردي (آيوپاك) به ترتيب براي عناصر 112 و 114 در نظر گرفته شده اند. هر و اين عناصر مصنوعي و فرااكتينيد بوده و هيچ يك در طبيعت يافت نمي شوند. طبق خواص شيميايي عنصر 112 با عناصر روي، كادميم و جيوه در يك گروه واسطه قرار دارد، در حالي كه عنصر 114 در انتهاي گروهي از عناصر فلزي و شبه فلزي (گروه 4) جاي گرفته است. اين دو عنصر در كمتر از يك ثانيه دچار فروپاشي راديواكتيو شده و در اين فرايند ذرات زير اتمي از خود ساطع و به عناصر سبك تري تبديل مي شوند. اين فرايند به صورت دو مرحله اي رخ مي‌دهد و به اين خاطر عناصر فرااكتينيد پايين تر از عناصر 112 و 114 در طي اين فروپاشي به وجود مي آيند. عنصر شماره فرد 113 هنوز كشف نشده و دانشمندان در حال كار روي توليد مصنوعي عنصر 117 هستند تا اين عنصر با فروپاشي عناصر 113 و 115 را به وجود آورد.

[ircfc]

آناننیلیم و آنانانیم

Uun 110 (آناننيليم)

Uuu 111 (آنانانيم)

نشانه شيميايي: Uun و Uuu

عدد اتمي: 110 و 111

جرم اتمي نسبي : 269 و 272

ظرفيت : ناشناخته

نوع عنصر: واسطه، فرا اكتينيد

گروه : واسطه دوره : 7

چگالي نسبي: ناشناخته

نقطه ذوب: ناشناخته

نقطه جوش: ناشناخته

ايزوتوپ ها : ناشناخته

آلوتروپ ها : ناشناخته

آناننيليم و آنانانيم نام هاي موقتي هستند كه از سوي انجمن بين المللي شيمي محض و كاربردي (آيوپاك) به ترتيب براي عناصر 110 و 111 در نظر گرفته شده اند. هر دو اين عناصر مصنوعي و فرا اكتينيد بوده و هيچ يك در طبيعت يافت نمي‌شوند. طبق خواص شيميايي عنصر 110 با عناصر نيكل، پالاديم و پلاتين در يك گروه واسطه قرار دارد. مس، نقره و طلا نيز عناصر هم گروه با عنصر 111 مي‌باشند. اين دو عنصر در عرض كمتر از يك ثانيه دچار فروپاشي راديواكتيو شد و با آزاد كردن ذرات زير اتمي به عناصر سبك تري تبديل مي شوند. اين فرايند به صورت دو مرحله اي رخ مي‌دهد و به اين خاطر عناصر فرا اكتينيد پايين تر از عناصر 110 و 111 در طي اين فروپاشي به وجود مي آيند. هيچ يك از اين دو عنصر به آن مقدار توليد نشده اند كه بتوان چيزي درباره ماهيت فيزيكي آن ها به دست آورد.

[ircfc]

زیرکونیم

زيركونيم

از واژه آلماني zircon و واژه فارسي زرگون، به معناي طلايي

نشانه شيميايي: Zr

عدد اتمي: 40

جرم اتمي نسبي : 22/91

ظرفيت : 4

نوع عنصر: واسطه

گروه : واسطه دوره : 5

چگالي نسبي: 51/6

نقطه ذوب: (F °3366) C °1852

نقطه جوش: (F °7911) C ° 4377

ايزوتوپ ها : فراوان ترين آن ها Zr90 مي باشد.

آلوتروپ ها : ناشناخته

زيركونيم يك عنصر واسطه فلزي است. اين عنصر جلادار، به رنگ سفيد مايل به خاكستري و فوق‌العاده در برابر خوردگي مقاوم است. كاني زيركونيا (اكسيد زيركونيم) در سال 1789 توسط شيمي دان آلماني، مارتين كلاپروت، كشف شد. جونز برسليوس سوئدي بالاخره موفق شد كه در سال 1844 به نمونه خالص اين عنصر دست يابد. سنگ نيمه قيميت زرگون، سيليكات زيركونيم با مقادير متغير ناخالصي مي‌باشد كه مجموعه اي از رنگ ها شامل رنگ هاي سبز، آبي، خاكستري و قهوه اي مايل به قرمز را به وجود مي آورد. زيركالوي آلياژي از زيركونيم همراه با كروم، نيكل و قلع مي‌باشد. از زيركونيم در رآكتورهاي هسته اي و دستگاه هاي صنايع شيميايي به عنوان پوشش محافظ استفاده مي‌شود. پودر اكسيد زيركونيم به صورت پودر رنگ سفيد، كاتاليزگر، ماده نسوز و ماده صيقل دهنده كاربرد دارد.

[ircfc]

روی

Zn روي

روي (zinc)، از واژه آلماني zint به معناي زائده يا دندانه، از آنجا كه اغلب در كوره ظاهري دندانه دار و ناهموار دارد.

نشانه شيميايي: Zn

عدد اتمي: 30

جرم اتمي نسبي : 37/65

ظرفيت : 2

نوع عنصر: واسطه

گروه : واسطه دوره : 4

چگالي نسبي: 133/7

نقطه ذوب: (F °3/787) C °6/419

نقطه جوش: (F °1665) C ° 907

ايزوتوپ ها : فراوان ترين آن ها Zn64 مي باشد.

آلوتروپ ها : ناشناخته

روي يك عنصر واسطه فلزي به رنگ نقره اي مايل به آبي مي‌باشد. در حالت خالص سخت و شكننده است، اما سختي مضاعفي را براي عناصر فلزي ديگر كه با آن آلياژ شده اند فراهم مي آورد. كاربرد آن به عصر مفرغ برمي گردد كه در آن دوران به صورت آلياژ با مس، يعني آلياژ برنج، استفاده مي‌شد. در سال 1746 توسط شيمي دان آلماني، آندرئاس زيگسيمونت مارك گراف (1782-1709) به صورت عنصري مجزا و جديد كشف شد. نخستين توصيفات شناخته شده از روي به نوشته هاي كيمياگر سوئدي، پاراسلوس (1541-1493) بر مي گردد. آلياژهاي ديگر آن عبارتند از نقره آلماني، مفرغ توپ و مفرغ فسفر. آلياژهاي روي كاربردهاي گوناگوني دارند. از روي در سطح گسترده اي براي گالوانيزه كردن آهن و فولاد استفاده مي شود، اين عمل با الكتروليز صورت مي گيرد و فلزات مذكور را در برابر خوردگي محافظت مي كند. منابع تجاري اصلي روي كاني هاي اسفالريت، اسميت زونيت و كالامين مي‌باشند.

كالامي پودر صورتي رنگي است كه از اكسيد روي و اكسيد آهن تشكيل شده و در لوسيون ها و پمادها براي التيام كهير و ديگر ناراحتي هاي پوستي به كار مي رود. كلريد روي تركيب سمي، دانه دانه و سفيدرنگي است كه به عنوان ماده نگهدارنده، ماده اي براي موميايي كردن، روغن لحيم كاري، قابض و ماده ضدعفوني كننده استفاده مي شود. سولفات روي تركيبي است كه در فرايند گالوانيزه كردن به كار مي‌رود. كاربردهاي ديگر آن به عنوان ماده نگهدارنده و ماده تثبيت كننده رنگ مي باشد. اكسيد روي پودري است كه به صورت پودر رنگ سفيد براي رنگ ها، لوازم آرايشي، شيشه و جوهرها استفاده مي‌شود. پماد روي كه داراي مصارف پزشكي مي باشد نيز اكسيد روي را در تركيب با وازلين و پارافين در بر مي گيرد. سولفيد روي جامد سفيد- زرد رنگي است كه در تصفيه روي و توليد رنگ هاي درخشان به كار مي رود.

[ircfc]

ایتریم

Y ايتريم

از نام شهر ايتربي در سوئد

نشانه شيميايي: Y

عدد اتمي: 39

جرم اتمي نسبي : 9/88

ظرفيت : 3

نوع عنصر: واسطه

گروه : واسطه دوره : 5

چگالي نسبي: 47/4

نقطه ذوب: (F °2773) C °1523

نقطه جوش: (F °6039) C ° 3337

ايزوتوپ ها : فراوان ترين آن ها Y89 مي باشد.

آلوتروپ ها : ناشناخته

ايتريم يكي از چهار عنصري است كه به نام شهر ايتربي سوئد نام گذاري شده است. معدني در شهر ايتربي وجود دارد كه كاني هاي حاوي اين عناصر از آن استخراج مي‌شوند. آن سه عنصر ديگر عبارتند از اربيم، تربيم و ايتربيم. برخلاف سه عنصر ديگر در سري لانتانيدها از عناصر خاكي كمياب قرار ندارد، گرچه با لانتانيدها در يك گروه واسطه قرار دارد و گهگاهي به مجموع آنها «فلزهاي ايتريم» گفته مي‌شود. در ابتدا يك عنصر خاكي كمياب تلقي مي شد، اما بعدها مشخص شد كه داراي پنج لايه الكتروني است، نه شش تا. ايتريم عنصر واسطه، فلزي و نقره فام است كه در سال 1794 توسط شيمي دان فنلاندي، يوهان گادولين، كشف شد. شيمي دان آلماني، فردريش ولر (1882-1800)، در سال 1828 به نمونه خالص آن دست يافت. منابع تجاري اصلي آن كاني هاي منازيت، بستنازيت و گادولينيت مي‌باشند.

اكسيد ايتريم يا ايتريا (باايتربيا، اكسيد ايتربيم، اشتباه نشود) در توري هاي التهابي چراغ ها به كار مي رود. ايتريم در آلياژهاي فولاد مقاومت در برابر خوردگي را افزايش مي دهد. كاربرد ديگر آن در فسفرهاي لامپ تصوير تلويزيون و مانيتور مي باشد. برخي ليزرها و سراميك هاي ابر رسانا نيز حاوي ايتريم هستند. فضاپيماي آپولو 11 در مأموريت فضايي خود در سال 1969 مقداري نمونه سنگ از ماه به زمين آورد كه مشخص شد حاوي ايتريم مي باشد. ايتريم -90 يك ايزوتوپ راديواكتيو است كه كاربرد پزشكي جالبي دارد. سوزن هاي داراي اين ايزوتوپ به وسيله تشعشع دقيقاً عصب هاي انتقال دهنده درد را در نخاع از بين مي برند، اين روش بسيار بهتر است از روش سنتي استفاده از چاقوي جراحي براي پاره كردن اعصاب انتقال دهنده درد.

[ircfc]

ایتربیم

Yb ايتربيم

از نام شهر ايتربي در سوئد

نشانه شيميايي: Yb

عدد اتمي: 70

جرم اتمي نسبي : 04/173

ظرفيت : 2 و 3

نوع عنصر: واسطه، خاكي كمياب، سري لانتانيدها

گروه : واسطه دوره : 6

چگالي نسبي: 97/6

نقطه ذوب: (F °1515) C °824

نقطه جوش: (F °2179) C ° 1193

ايزوتوپ ها : فراوان ترين آن ها Yb174 مي باشد.

آلوتروپ ها : ناشناخته

ايتربيم يك عنصر واسطه خاكي كمياب از سري لانتانيدها مي باشد. فلزي نقره اي رنگ، نرم، چكش خوار و حالت پذير است. ايتربيم يكي از چهار عنصري است كه به نام شهر ايتربي نام گذاري شده است؛ در اين شهر معدن سنگي وجود دارد كه كاني هاي حاوي اين عناصر از آن استخراج مي‌شوند. آن سه عنصر ديگر عبارتند از اربيم، تربيم و ايتريم. تصور مي شد كه ايتربيم در سال 1878 توسط شيمي دان سوئدي، ژان دو مارينياك، كشف شده باشد، اما حقيقت اين است كه وي به آلياژي از لوتسيم و ايتربيم دست يافته بود. اين واقعيت در سال 1907 توسط شيمي دان فرانسوي، ژرژ اوربين، آشكار شد. وي در ابتدا نام «نئوايتربيم» (ايتربيم جديد) را براي اين عنصر به كار برد. منبع اصلي تجاري آن كاني منازيت مي‌باشد. ايتربيم در توليد فولادهاي ويژه آلياژهاي خاص و سراميك ها به كار مي رود.

[ircfc]

زنون

Xe زنون

از واژه يوناني xenos به معناي غريبه

نشانه شيميايي: Xe

عدد اتمي: 54

جرم اتمي نسبي : 30/131

ظرفيت : 0

نوع عنصر: گاز، نافلز

گروه : O دوره : 5

چگالي نسبي: 88/5

نقطه ذوب: (F °42/169-) C °9/111-

نقطه جوش: (F °8/160-) C ° 1/107-

ايزوتوپ ها : فراوان ترين آن ها Xe132 مي باشد.

آلوتروپ ها : ناشناخته

زنون عنصري نافلز، بي رنگ، بي بو و يك گاز نجيب است. اگر دقيق شويم مي بينيم كه زنون عنصري بي اثر نيست، زيرا با فلوئور تركيب هايي را شكل مي دهد. اين عنصر فوق العاده كمياب است و در واقع فقط يك بيست و ميليونيم حجم هوا را به خود اختصاص داده است. در مقياس تجاري از تقطير جزء به جزء هواي مايع به دست مي آيد. زنون در سال 1898 توسط شيمي دانان اسكاتلندي، سرويليام رمزي و موريس تراورس، كشف شد. در لامپ ها، ليزرها و لامپ هاي قوسي كاربرد دارد. در فلاش هاي سرعت بالاي عكاسي نيز به كار مي رود. نوسان الكتريكي با تحريك الكتريكي اتم هاي زنون تابش خيره كننده روشني را به وجود مي آورد. علاوه بر اينها در لامپ هاي چشمك زن، لامپ هاي باكتري كش و اتاقك‌هاي حباب به كار مي رود.

[ircfc]

وانادیم

V واناديم

از واناديس، لقب فريا (Freya)، الهه اسكانديناويايي عشق و زيبايي

نشانه شيميايي: V

عدد اتمي: 23

جرم اتمي نسبي : 94/50

ظرفيت : 3 و 5

نوع عنصر: واسطه

گروه : واسطه دوره : 4

چگالي نسبي: 1/6

نقطه ذوب: (F °3434) C °1890

نقطه جوش: (F °6116) C ° 3380

ايزوتوپ ها : فراوان ترين آن ها V51 مي‌باشد.

آلوتروپ ها : ناشناخته

واناديم يك عنصر واسطه فلزي سفيد- نقره اي رنگ مي باشد. اين عنصر سمي است. واناديم در سال 1801 توسط كاني شناس اسپانيايي، آندرس دل ريو (1849-1764)، كشف شد. وي نام «اريترونيم» را براي آن برگزيد، اما به خاطر شك و ترديد برخي دانشمندان هم عصرش ادعاي خود مبني بر كشف يك عنصر جديد را پس گرفت. نيلس سفستروم (1845-1787) در سال 1831 دوباره آن را كشف و با نام واناديم به همگان معرفي كرد. اين عنصر در سنگ هاي آذرين و رسوبي به وفور يافت مي شود. در مقياس تجاري به صورت فرآورده جانبي كاني هاي آهن، اورانيم و سرب (وانادينيت) به دست مي آيد. در آلياژهاي فولاد استفاده مي شود و قدرت كشش پذيري و مقاومت گرمايي بيشتري را فراهم مي آورد. تركيب پنتااكسيد واناديم كاربردهاي شيميايي صنعتي فراواني دارد.

[ircfc]

اورانیم

U اورانيم

از نام سياره اورانوس، اورانيم و اورانوس تقريباً هم زمان با هم كشف شدند.

نشانه شيميايي: U

عدد اتمي: 92

جرم اتمي نسبي : 03/238

ظرفيت : 4 و 6

نوع عنصر: واسطه، خاكي كمياب، سري اكتينيدها

گروه : واسطه دوره : 7

چگالي نسبي: 05/19

نقطه ذوب: (F °2070) C °1132

نقطه جوش: (F °6904) C ° 3818

ايزوتوپ ها : پايدارترين آن ها U238 (نيمه عمر9 10×51/4 سال) مي‌باشد، همچنين U235 (نيمه عمر 8 10×13/7 سال)

آلوتروپ ها : ناشناخته

اورانيم يك عنصر واسطه، خاكي كمياب و راديواكتيو از سري اكتينيدها است. اين عنصر سخت اما چكش خوار و حالت پذير است و جلاي سفيد – نقره اي دارد. اصطلاح «فرااورانيم» براي توصيف عناصري به كار مي رود كه عدد اتمي آن ها از اورانيم بيشتر است، يعني از نپتونيم (93) به بعد، اورانيم براي توليد مصنوعي عناصر بالاتر از خود به كار مي رود و به همين خاطر سنگين ترين عنصري است كه در طبيعت يافت مي شود. اين عنصر را مارتين كلاپروت، شيمي دان آلماني، در سال 1789 كشف كرد. در حقيقت كلاپروت اكسيداورانيم را كشف كرده بود تا اينكه در سال 1841 شيمي دان فرانسوي، اوژن پليگو (1890-1811)، به نمونه خالص آن دست يافت.

اورانيم فراوان ترين عنصر راديواكتيو است كه در كاني هاي مختلف از جمله پيچبلند، توربرنيت، اوتنيت و كرنونيت يافت مي شود. اورانيم -238 تقريباً در برگيرنده تمام اورانيم طبيعي است، اين ايزوتوپ با نيمه عمري بيش از 5/4 ميليارد سال پايدارترين ايزوتوپ اورانيم است. «سري اورانيم» مجموعه عناصري است كه با فروپاشي راديواكتيو اورانيم به وجود مي آيند و به سرب ختم مي شوند.

ايزوتوپ كمياب اورانيم -235 (نيمه عمر 713 ميليون سال) يك از سه عنصر شكافت پذير است، آن دوتاي ديگر عبارتند از پلوتونيم و توريم؛ يعني اينكه اين ايزوتوپ يك واكنش زنجيره اي نوتروني را شكل خواهد داد. از آن همراه با پلوتونيم، كه به صورت مصنوعي از اورانيم -238 ساخته مي شود، در بمب هاي اتمي و رآكتورهاي هسته اي استفاده مي شود. اورانيم ضعيف شده مقدار كاهش يافته اورانيم -235 مي باشد در سر گلوله هاي ضد زرهي به كار مي رود، گرچه امروزه احتمال خطرناك بودن آن نگراني هايي را به وجود آورده است. از هر دو ايزوتوپ اورانيم در قدمت گذاري زمين شناختي استفاده مي شود، اين شيوه را قدمت گذاري «اورانيم، توريم- سرب» مي نامند. با دانستن نيمه عمر اورانيم مي‌توان قدمت يك كاني را با اندازه گيري نسبت اورانيمي كه به توريم و سپس به سرب فروپاشي كرده محاسبه كرد. تركيب هاي اورانيم سمي هستند.

[ircfc]

تنگستن

W تنگستن

از واژه سوئدي tung sten به معناي «سنگ سنگين»

نشانه شيميايي: W، از ولفرام، معادل آلماني تنگستن

عدد اتمي: 74

جرم اتمي نسبي : 85/183

ظرفيت : 6

نوع عنصر: واسطه

گروه : واسطه دوره : 6

چگالي نسبي: 3/19

نقطه ذوب: (F °6170) C °3410

نقطه جوش: (F °10220) C ° 5660

ايزوتوپ ها : فراوان ترين آن ها W184 مي‌باشد.

آلوتروپ ها : ناشناخته

تنگستن يك عنصر واسطه فلزي سخت اما چكش خوار و به رنگ سفيد مايل به خاكستري مي باشد. اين عنصر كه تركيبي از سختي و نقطه ذوب بالا است براي توليد آلياژهاي مورد استفاده در قطعاتي كه نياز به نقطه ذوب بالا يا استحكام زياد و معمولاً هر دو اين خواص دارند بسيار مطلوب مي باشد. تنگستن در سال 1781 توسط شيمي دان سوئدي، كارل ويليام شئل، كشف شد. وي نام اين عنصر را ولفرام (wolfram) نهاد و به همين خاطر است كه نشانه شيميايي آن W مي باشد. اگرچه نمونه خالص آن در سال 1783 توسط دو كاني شناس اسپانيايي به نام هاي دون ژوئان و دون فائوستو دلوبر (1833-1755) به دست آمد. منابع اصلي آن كاني هاي ولفراميت، هوبرتيت و شيليت مي باشد.

تنگستن در بين عناصر فلزي بالاترين نقطه ذوب را داراست و تنها در دماهاي فوق العاده بالا اكسيد مي‌شود. از سولفيد تنگستن به عنوان روغن استفاده مي شود. فولادهاي تنگستن از آهن به اضافه تنگستن، كروم و كربن ساخته مي شوند. تنگستن، فولاد را سخت تر، قابل انعطاف تر و ديرگدازتر مي‌سازد. از كربيد تنگستن در ابزارهاي برش با سرعت بالا همچون سرمته هاي سنگ تراشي استفاده مي‌شود. افروزه لامپ هاي تنگستني از جنس تنگستن مي باشد كه با جريان الكتريكي گرم و نهايتاً ملتهب مي شود. نمك هاي تنگستن در صنايع چرم سازي و در توليد رنگ به كار گرفته مي شوند. سر مته هاي دندان پزشكي، از جنس كربيد تنگستن مي باشد. سر اين مته ها با سرعت بسيار بالا مي چرخد تا ترميم دندان هاي بيمار راحت تر و كم دردتر باشد.

[ircfc]

تیتانیم

Ti

تيتانيم

از نام خانواده اي از خدايان در اساطير يونان به نام تيتان ها

نشانه شيميايي: Ti

عدد اتمي: 22

جرم اتمي نسبي : 90/47

ظرفيت : 3 و 4

نوع عنصر: واسطه

گروه : واسطه دوره : 4

چگالي نسبي: 54/4

نقطه ذوب: (F °3020) C °1660

نقطه جوش: (F °5949) C ° 3287

ايزوتوپ ها : فراوان ترين آن‌ها Ti48 مي‌باشد.

آلوتروپ ها : ناشناخته

تيتانيم عنصر واسطه فلزي ، جلادار، سبك وزن و به رنگ خاكستري- نقره اي است. اين عنصر بسيار در برابر خوردگي و تيره شدن مقاوم است و به اين دليل قدر ارزشمندي در تهيه آلياژهاي فولاد و ديگر آلياژهاي تخصصي مي‌باشد كه استحكام را همراه با وزن كم و نقطه ذوب بالا در بر مي گيرند. اين آلياژها در قطعات هواپيما، فضاپيما و موشك به كار مي روند، زيرا در مجاورت با گرماي ناشي از احتراق به خوبي عمل مي كنند. اين عنصر نسبتاً فراوان است و در كاني هاي نظير ايلمنيت و روتيل يافت مي شود. در سال 1791 توسط كاني شناس انگليسي، ويليام گريگور (1817-1761)، كشف شد و فلزي جديد و «عجيب غريب» در نظر گرفته مي‌شد. گريگور نام اين عنصر را «منانشينيت» نهاد، اما سرانجام نام تيتانيم توسط شيمي دان آلماني مارتين كلاپروت در سال 1795 براي اين عنصر انتخاب شد.

اكسيد تيتانيم پودري سفيد تا خاكستري است كه به عنوان پودر رنگ در رنگ ها، لوازم آرايشي، كاغذ و لعاب هاي شيشه اي به كار مي رود. حالت بلوري آن «تيتينيا» نام دارد و سنگي نيمه قيمتي محسوب مي‌شود. تيتانيم تقريباً با تمام عناصر فلزي، به غير از مس و آلومينيمف آلياژ مي دهد، در نتيجه مي توان انواع گوناگون آلياژهاي آن را ساخت. كاربردهاي تخصصي تر اين آلياژها در پزشكي متجلي مي شود. از استخوان هاي بر پايه تيتانيم در جاهايي كه استخوان فرد بيمار فراتر از قدرت ترميمي طبيعي بدن وي آسيب ديده يا ضعيف شده باشد استفاده مي شود. ورق هاي تيتانيم براي پر كردن حفره هاي جمجمه بسيار كاربرد دارند. همچنين استفاده از مفاصل گوي و حفره تيتانيم براي باسن و شانه ها و نيز سوزن‌هاي تيتانيم بسيار متداول است.